Czy na Białorusi jest bezpiecznie? Obecna sytuacja i ograniczenia

Obecnie podróż na Białoruś wiąże się z licznymi zagrożeniami i ograniczeniami, zarówno ze względów politycznych, jak i bezpieczeństwa. Wzmożona kontrola służb, brak dostępu do niektórych usług oraz napięta sytuacja międzynarodowa sprawiają, że wyjazd do tego kraju nie jest bezpieczny. Warto wiedzieć, jakie ryzyka czekają na osoby planujące podróż w ten region.

Czy na Białorusi jest bezpiecznie dla turystów w 2024 roku?

Obecnie Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP klasyfikuje Białoruś jako kierunek wysokiego ryzyka dla turystów, odradzając wszelkie wyjazdy z powodów politycznych, militarnych i bezpieczeństwa osobistego. W 2024 roku sytuacja dla zagranicznych podróżnych dodatkowo pogorszyła się z powodu licznych zatrzymań cudzoziemców na granicach, stale zaostrzanej kontroli dokumentów oraz ograniczeń w ruchu transgranicznym. Turyści mogą być poddawani drobiazgowym kontrolom, rewizjom bagażu oraz sprawdzaniu telefonów, a przypadki zatrzymań za drobne przewinienia, np. fotografowanie obiektów infrastruktury czy budynków rządowych, są regularnie zgłaszane przez ambasady.

Od 2022 roku obserwuje się ograniczony dostęp do internetu i blokadę wielu serwisów informacyjnych, co utrudnia komunikację i dostęp do aktualnych wiadomości oraz usług konsularnych. W konsekwencji wzrostu napięć politycznych Białoruś ograniczyła wjazd turystów przez większość przejść granicznych, a loty międzynarodowe są dostępne jedynie przez Mińsk, z wyłączeniem lotów z krajów UE i Ukrainy.

Agresywna retoryka władz wobec obywateli krajów UE, przypadki wydaleń i zatrzymań, a także obecność wojsk rosyjskich oraz wzrost liczby punktów kontrolnych sprawiają, że podróż na Białoruś wiąże się z podwyższonym ryzykiem. Turyści powinni liczyć się z następującymi zagrożeniami:

• Zatrzymywania prewencyjne lub na podstawie podejrzeń o działalność szpiegowską
• Brak gwarancji pomocy konsularnej ze względu na ograniczenia kontaktów dyplomatycznych
• Niespodziewane blokady komunikacyjne i utrudnienia w transporcie publicznym
• Nieprzewidywalność sytuacji politycznej, postulowana gotowość do wprowadzenia stanu wyjątkowego
• Wysoka obecność służb specjalnych w miejscach publicznych i wokół obiektów infrastruktury kri-tycznej

Powyższe czynniki znacząco obniżają poziom bezpieczeństwa zagranicznych podróżnych wypoczywających lub czasowo przebywających na Białorusi w 2024 roku. Służby konsularne podkreślają trudności z uzyskaniem pomocy w razie zatrzymania lub konfliktu z prawem.

Jak wygląda aktualna sytuacja polityczna i społeczna na Białorusi?

Sytuacja polityczna na Białorusi jest ściśle kontrolowana przez reżim Aleksandra Łukaszenki, który utrzymuje władzę nieprzerwanie od 1994 roku. Po wyborach prezydenckich w sierpniu 2020 roku masowe protesty społeczne zostały brutalnie stłumione przez służby bezpieczeństwa, a opozycja została zepchnięta do podziemia lub na emigrację. Działalność niezależnych mediów została niemal całkowicie zlikwidowana; według danych Reporterów bez Granic, w 2023 roku na Białorusi przebywało ponad 30 dziennikarzy i dziennikarek w więzieniach.

Społeczeństwo doświadcza licznych ograniczeń wolności obywatelskich, swobody zgromadzeń i wypowiedzi. Służby bezpieczeństwa prowadzą regularne zatrzymania osób podejrzewanych o związki z opozycją, publikowanie krytycznych treści w internecie lub udział w protestach nawet kilka lat po ich zakończeniu. Według białoruskiej organizacji Wiasna, w czerwcu 2024 roku status więźnia politycznego posiadało ponad 1400 osób.

Wprowadzono szereg restrykcji społecznych obejmujących zakazy wyjazdów za granicę dla określonych grup, blokowanie zachodnich serwisów informacyjnych oraz masowe przeszukania mieszkań. Obywatele podejrzewani o popieranie opozycji często tracą pracę lub doświadczają publicznego ostracyzmu. Donosicielstwo i podejrzliwość społeczna są powszechne, ponieważ władze zachęcają do informowania o antypaństwowych zachowaniach sąsiadów i współpracowników.

Relacje społeczne są napięte, a wielu Białorusinów żyje w poczuciu stałej inwigilacji. Część społeczeństwa manifestuje poparcie dla obecnych władz, jednak badania niezależnych ośrodków wskazują na rosnącą frustrację spowodowaną represjami, izolacją międzynarodową oraz pogarszającą się sytuacją ekonomiczną. Główne miasta pozostają pod szczególnym nadzorem służb porządkowych, a życie codzienne jest podporządkowane nieustannemu zagrożeniu represjami.

Jakie są główne zagrożenia i ryzyka podczas podróży na Białoruś?

Największym zagrożeniem podczas podróży na Białoruś są arbitralne działania władz, w tym zatrzymania cudzoziemców z powodów politycznych lub domniemanych przewinień administracyjnych. Obywatele Polski oraz innych krajów UE są szczególnie narażeni na kontrolę dokumentów, przesłuchania, a nawet aresztowania – zwłaszcza w pobliżu obiektów o znaczeniu strategicznym (np. budynków rządowych, mostów). Od 2020 roku udokumentowano liczne przypadki zatrzymań na granicach oraz w miastach, nawet przy drobnych naruszeniach przepisów.

Znacznym ryzykiem jest możliwość ograniczenia kontaktu z placówką konsularną w przypadku zatrzymania, a także restrykcje dotyczące korzystania z internetu i mediów społecznościowych — śledzenie aktywności internetowej przez białoruskie służby jest powszechne. Poważnym problemem pozostaje działalność lokalnych służb, które przeszukują telefony i laptopy w poszukiwaniu “podejrzanych treści”, zwłaszcza materiałów związanych z ruchem opozycyjnym. W 2023 roku wzrosła liczba raportowanych prób szantażu lub wymuszania przesłuchań na cudzoziemcach.

Osobnym zagrożeniem jest sytuacja na granicy polsko-białoruskiej, gdzie dochodzi do nieoczekiwanych zamknięć przejść, wydłużających się kontroli oraz konfiskat mienia bez wyjaśnienia. Istotne jest także ryzyko odmowy wjazdu lub przymusowego zwrotu na granicy — nawet z ważną wizą lub przepustką. Odnotowano przypadki zamykania przejść granicznych bez wcześniejszego uprzedzenia podróżnych.

W świetle zmian geopolitycznych zapoczątkowanych w 2022 roku, wyraźnie wzrosło znaczenie zagrożeń militarnych, w tym stacjonowania wojsk, manewrów wojskowych i ograniczeń w dostępie do niektórych regionów. Przemieszczanie się w strefach przygranicznych oraz rejonach objętych stanem wyjątkowym może skutkować natychmiastowym zatrzymaniem lub przesłuchaniem przez służby. Restrykcje obejmują także przemieszczanie się poza wyznaczonymi trasami dla cudzoziemców.

Poniżej znajduje się tabela obrazująca najczęstsze rodzaje zagrożeń i ryzyk oraz ich występowanie (na podstawie obserwacji i komunikatów MSZ 2023-2024):

Tabela jasno pokazuje, że główne ryzyka mają charakter systemowy i są ściśle związane z działaniami służb państwowych. Cudzoziemcy muszą brać pod uwagę nagłe i nie zawsze przewidywalne restrykcje podczas pobytu na Białorusi.

Jakie ograniczenia i obostrzenia obowiązują obecnie na Białorusi?

Na Białorusi obecnie obowiązują liczne ograniczenia dotyczące swobody przemieszczania się, organizowania zgromadzeń oraz działalności medialnej i organizacji społecznych. Władze wprowadziły rygorystyczne kontrole graniczne, a przekraczanie granicy z Polską, Litwą czy Ukrainą jest możliwe tylko na wybranych przejściach i po spełnieniu szczegółowych warunków wizowych oraz rejestracyjnych.

Podróżni zobowiązani są do meldunku w odpowiednich organach w ciągu 10 dni po przybyciu, a w przypadku pobytu powyżej tego czasu wymagana jest rejestracja online lub osobiście na posterunku milicji. Obowiązuje zakaz wwozu i używania dronów bez specjalnej zgody, a także ograniczenia dotyczące korzystania z urządzeń elektronicznych: telefony mogą być przeszukiwane, a komunikatory i treści szyfrowane znajdują się pod szczególnym nadzorem służb.

Dodatkowo, w przestrzeni publicznej obowiązuje zakaz gromadzenia się bez zgody władz, a jakakolwiek forma manifestacji lub publicznej krytyki rządu grozi surowymi konsekwencjami prawnymi. Na liście kontrolowanych materiałów znajdują się symbole i publikacje opozycyjne oraz niektóre portale informacyjne, do których dostęp jest blokowany.

Przed podróżą na Białoruś warto zapoznać się z aktualnymi restrykcjami, które obejmują między innymi:

• obowiązek meldunkowy po przyjeździe dla cudzoziemców przebywających powyżej 10 dni,
• restrykcyjne kontrole bagażu na granicy i przy wjeździe do dużych miast,
• zakaz wwozu dronów, prowiantu i materiałów informacyjnych niezgodnych z prawem białoruskim,
• ograniczenie działalności internetowej i monitorowanie komunikatorów,
• restrykcje w poruszaniu się po strefach przygranicznych oraz konieczność uzyskania zezwoleń na wjazd do niektórych regionów.

Trzeba się liczyć z tym, że naruszenie któregokolwiek z powyższych zakazów lub wymagań może skutkować grzywną, a nawet pozbawieniem wolności. Wprowadzone restrykcje regularnie się zmieniają, dlatego dobrze jest monitorować oficjalne komunikaty ambasad i służb konsularnych przed planowaną podróżą.

Czy polskie MSZ odradza podróże na Białoruś?

Polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych stanowczo odradza wszelkie wyjazdy na Białoruś, bez względu na ich cel. W oficjalnym komunikacie z 26 lutego 2024 roku MSZ apeluje o powstrzymanie się od podróży, wskazując na ryzyko zatrzymań obywateli polskich przez służby białoruskie oraz nieprzewidywalność lokalnej sytuacji.

Podstawą tego zalecenia są liczne przypadki aresztowań, przesłuchań i deportacji osób z Polski, także tych posiadających podwójne obywatelstwo lub wizę tranzytową. Ostrzeżenie MSZ obejmuje również granicę lądową, gdzie obserwuje się wzmożone kontrole oraz przypadki cofania cudzoziemców bez podania przyczyny. Resort regularnie aktualizuje poziom zagrożenia, który obecnie pozostaje najwyższy.

MSZ sugeruje osobom przebywającym już na Białorusi natychmiastowe opuszczenie kraju na własną rękę. Osoby planujące podróż muszą być świadome bardzo ograniczonych możliwości pomocy konsularnej. Polskie placówki dyplomatyczne w Mińsku i Grodnie działają w trybie nadzwyczajnym, ograniczając wsparcie do sytuacji wyjątkowych, co znacznie zwiększa ryzyko związane z wyjazdem.

Poniżej znajduje się zestawienie wybranych zaleceń i ostrzeżeń MSZ dla osób rozważających wyjazd na Białoruś:

Tabelaryczne zestawienie nie pozostawia wątpliwości – MSZ nie zaleca żadnych wyjazdów na Białoruś i wskazuje na trudności w uzyskaniu pomocy konsularnej. Ryzyko sankcji prawnych, potencjalnych aresztowań oraz brak możliwości ochrony ze strony polskich służb sprawiają, że utrzymywane są najbardziej restrykcyjne ostrzeżenia dotyczące podróży do tego kraju.

Jak przygotować się do bezpiecznej podróży na Białoruś?

Przed wyjazdem na Białoruś należy sprawdzić najnowsze komunikaty polskiego MSZ oraz oficjalne informacje dotyczące zasad wjazdu i pobytu w kraju. Konieczne jest wcześniejsze uzyskanie odpowiedniej wizy oraz wykupienie międzynarodowego ubezpieczenia zdrowotnego — bez tych dokumentów nie zostaniemy wpuszczeni na terytorium Białorusi. Wszystkie wymagane dokumenty trzeba mieć przy sobie przez cały pobyt, a ich kopie najlepiej przechowywać oddzielnie.

Aby zwiększyć bezpieczeństwo, opłaca się zapisać w telefonie lub notatniku kluczowe numery alarmowe oraz adresy polskiej ambasady w Mińsku i konsulatu. Korzystanie z kart płatniczych jest odradzane — na miejscu mogą być one zablokowane lub nieaktywne z powodu sankcji, dlatego należy zabrać odpowiednią ilość gotówki w dolarach lub euro, które można wymienić na ruble białoruskie. Zaleca się unikać publicznych zgromadzeń, demonstracji i miejsc o wzmożonej kontroli służb.

Przed wjazdem trzeba być przygotowanym na kontrole w punktach granicznych — mogą być one szczegółowe i trwać nawet kilka godzin. Zapoznanie się z aktualnymi przepisami dotyczącymi przewozu leków lub elektroniki jest bardzo istotne, bo niektóre leki (np. nasenne, psychotropowe) wymagają odpowiednich zaświadczeń. Warto na bieżąco informować bliskich o odwiedzanych lokalizacjach i regularnie przesyłać im swoją lokalizację, aby zadbać o dodatkowe bezpieczeństwo.

Wyjazd samochodem wiąże się z koniecznością posiadania Zielonej Karty oraz wykupienia białoruskiego ubezpieczenia OC. Samochód powinien być w pełni sprawny technicznie oraz wyposażony zgodnie z przepisami (kamizelka, apteczka, gaśnica). Uwaga na kontrole stanu opon, kompletność dokumentów pojazdu oraz obowiązkowe winiety za drogi płatne.

Podróżując w rejonach przygranicznych, należy zwrócić uwagę na lokalne ograniczenia i zakazy przebywania w strefach zamkniętych. Przed wyjazdem dobrze pobrać offline’owe mapy, aplikacje tłumaczeniowe oraz ustalić alternatywne miejsce pobytu na wypadek zamknięcia granic lub problemów z komunikacją.

Co zrobić w sytuacji kryzysowej na Białorusi?

W sytuacji kryzysowej na Białorusi szczególnie ważne jest szybkie nawiązanie kontaktu z polską ambasadą w Mińsku lub Konsulatem Generalnym w Grodnie. Zaleca się niezwłoczne powiadomienie lokalnych służb porządkowych o zaistniałym incydencie, jednocześnie zachowując ostrożność wobec przesłuchiwania lub zatrzymania przez organy ścigania – należy żądać obecności tłumacza oraz powiadomienia przedstawicielstwa dyplomatycznego.

Należy znać konkretne numery alarmowe działające na terenie Białorusi: 112 – ogólny numer alarmowy, 101 – straż pożarna, 102 – policja, 103 – pogotowie ratunkowe. W przypadku utraty dokumentów lub kradzieży konieczne jest uzyskanie zaświadczenia od lokalnej policji i szybki kontakt z ambasadą, aby wyrobić dokument tymczasowy lub uzyskać wsparcie w powrocie do kraju.

W razie sytuacji nadzwyczajnych (takich jak protesty, zamieszki czy zamknięcie granic) zaleca się pozostanie w bezpiecznym miejscu oraz monitorowanie lokalnych mediów i komunikatów polskiego MSZ. Zarejestrowanie podróży w systemie Odyseusz pozwala służbom konsularnym szybciej nawiązać kontakt w razie ewakuacji lub akcji ratunkowej. Gdyby doszło do zatrzymania przez lokalne władze, należy spokojnie poinformować o posiadaniu obywatelstwa polskiego i zażądać kontaktu z ambasadą.

Dobrze mieć przygotowany zestaw awaryjny, zawierający kopie dokumentów, potrzebne leki, kartę SIM lokalnego operatora oraz zapisane kluczowe numery telefonów do służb ratunkowych i ambasady. Podczas zamieszek lub demonstracji lepiej unikać miejsc publicznych, powstrzymać się od fotografowania służb mundurowych i nie komentować publicznie wydarzeń politycznych.